Zabawki Montessori w domu. Czy istnieją takie zabawki?
Rodzicielstwo to nieustanne poszukiwanie najlepszych metod wspierania rozwoju dziecka. Młodzi rodzice są głodni wiedzy, poszukujący, czasem też nieco zagubieni, a przez to podatni na różne marketingowe sztuczki. Kategoria „zabawki Montessori” to niestety jedna z nich … Bowiem jeśli coś o „zabawkach Montessori” można powiedzieć z pewnością, to to, że one po prostu nie istnieją.
Zabawki Montessori w domu
Materiały, którymi wypełnione są placówki Montessori to nie są zabawki. Przedszkola Montessori to jedne z niewielu przestrzeni przeznaczonych dla dzieci, w których zabawek po prostu … nie ma! Maria Montessori aktywność dziecka nazywała pracą. Robiła to z szacunku dla jego wysiłku i w uznaniu dla jego napędu do doskonalenia się. To, co popularnie określamy terminem ‚zabawa’, w pedagogice Montessori nazywamy pracą, choć wcale nie towarzyszy jej ani znój, ani nuda, ani przymus, ani pienieżne wynagrodzenie. Słowa mają moc. Czasem język deprecjonuje zabawę, mówi się „ona się tylko bawi, nie chce się uczyć!”. Dlatego nazwanie aktywności dziecka „pracą” może mieć skutek w postaci docenienia tego, co dziecko robi z własnej woli, z pasją, z wewnętrznego napędu. Dzieci się bawią, a zabawa jest ich pracą; najważniejszą, jaka mają do wykonania.
Skoro nie zabawki, to co wypełnia przedszkola Montessori?
Filozofia edukacyjno-rozwojowa Montessori opiera się na założeniu, że dzieci uczą się najlepiej w środowisku, które jest odpowiednio dostosowane do ich potrzeb i pozwala na swobodną eksplorację. Nasze półki wypełnione są materiałami rozwojowymi. Czasem nazywamy je po prostu materiałami lub pomocami Montessori.
Pomoce Montessori a zabawki
Czy nie są to przypadkiem zabawki, tyle że nieco staroświeckie, z drewna, szkła czy porcelany? Zupełnie nie! Pomoce Montessori, w ogromnej części zaprojektowane i przetestowane przez lata przez samą dr Montessori, spełniają kilka kluczowych kryteriów.
Kluczowe cechy pomocy Montessori
Po pierwsze, służą określonemu celowi (np. wprowadzają poprzez konkret, fizyczny obiekt, abstrakcyjne pojęcie matematyczne). Po drugie, cechuje je tzw. izolacja trudności, czyli jeśli wprowadzają jakieś pojęcie, to tylko jedno na raz. Jeśli pomoc służy doskonaleniu znajomości kolorów, to nie zajmuje się już kształtami. Jeżeli zaś materiał ma za zadanie dać dziecku wyobrażenie wielkości, nie będzie miał zróżnicowanego koloru czy faktury. Po trzecie, mają wpisaną w siebie kontrolę błędu. Dziecko samo jest w stanie stwierdzić, czy wykonało pracę z materiałem poprawnie, nie potrzebuje do tego nauczyciela ani jego czerwonego dlugopisu. Po czwarte, są wprowadzane poprzez specjalne prezentacje w odpowiedniej kolejności przez osobę, która dogłębnie rozumie sens i zasadę ich działania i zna dobrze dziecko, które ma z nimi pracować. Przygotowany nauczyciel potrafi poprowadzić dziecko przez kolejne stopnie wtajemniczenia, widzi jego gotowość lub jej brak i reaguje na to odpowiednio. Obserwuje, dostosowuje, wspiera, ale nie wyręcza.
Szacunek i estetyka w użyciu materiałów
Materiały Montessori traktowane są w przestrzeni Montessori z szacunkiem, chronimy je przed zniszczeniem i używamy zgodnie z przeznaczeniem. Zasad tworzenia i stosowania pomocy Montessori jest znacznie więcej, a wszystkie one wypływają z głębokiej znajomości procesu uczenia się, jaką Maria Montessori zdobyła przez kilkadziesiąt lat intensywnej pracy.
Znaczenie estetyki i jakości wykonania
Estetyka i jakość wykonania pomocy też mają ogromne znaczenie. Dzieci są wrażliwe na piękno, harmonię i porządek, na te potrzeby też materiały Montessori odpowiadają. Dr Montessori w swoich ikonicznych pomocach zadbała o każdy detal, testowała różne kolory, materiały, kształty, sprawdzała, jak reagują na nie dzieci. Usuwała te pomoce, które nie budziły zainteresowania, modyfikowała niezbyt udane. Pomoce Montessori są też nieustannie tworzone przez nauczycieli, zawsze z poszanowaniem zasad ich kreowania. Króluje u nas sezonowość i tematyczność pomocy. W przedszkolu Montessori, które dba o różnorodność pomocy i ich rotację na półkach, naprawdę trudno się nudzić i bardzo trudno się nie rozwijać.
Czy warto robić przedszkole Montessori z domu?
Po pierwsze, jest to bardzo trudne. Wymaga zdobycia od jednego z opiekunów naprawdę obszernej i głębokiej wiedzy. Po drugie, kompletne wyposażenie sali montessoriańskiej jest niezwykle kosztowne. Po trzecie, rzadko mamy wystarczająco wiele dzieci w domu, aby stworzyć z nich grupę, która może pracować wspólnie, tworzyć różnorakie relacje i przegrupowywać się w miarę potrzeb. Tak optymalnie, to chociaż dwudziestka dzieci w wieku 3 -6 lat ;). Po czwarte i najważniejsze, po co?
Przedszkole Montessori zapewni dziecku wystarczającą dawkę stymulacji akademickiej, emocjonalnej i społecznej. A po przedszkolu niech będzie czas na pracę bez użycia standardowych pomocy! Zabawa w błocie, w piasku, huśtawka, spacerowanie, oglądanie książek czy granie drewnianą łyżką na garnkach są rozwojowo bezcenne. I trochę zbawiennej nudy! Niech dom będzie domem, a rodzice mają czas na wspólne tarzanie się po dywanie. Naprawdę nie musicie mieć w domu kompletnego złotego materiału ani tablicy Sequina, wystarczą kubeczki do przelewania wody, piłka i ksiązki.
Czy jeśli coś jest z drewna i jest przeznaczone dla dzieci, to jest „zabawką Montessori”? Uważajcie na oferty sklepów, które sprzedają drewniane zabawki pod szyldem „zabawki Montessori”. Takie zabawki mogą być piękne, wartościowe, dawać wiele radości i warto niektóre kupić! Ale z pedagogiką Montessori nie mają nic wspólnego. To zabawki właśnie, nie pomoce Montessori. Jeśli przedmiot jest piękny, prosty, o dobrym dizajnie, ze szlachetnych materiałów, może nawiązywać do estetyki Montessori, ale nadal jest zabawką. Warto mieć zatem w stosunku do niego oczekiwania stosowne dla zabawki. Taki przedmiot może dać dziecku wiele, ale nie wyedukuje go w systemie Montessori :).
Jak wybierać zabawki dla dziecka?
Maria Montessori była prekursorką tak wielu trendów i antycypowała tak wiele późniejszych odkryć, że może być to przytłaczające dla zwykłego śmiertelnika. Jeśli chodzi o wyposażenie pokoju dziecka, była zdecydowanie po stronie minimalizmu. Nie wpadała jednak w skrajność i puste przestrzenie nie były jej ideałem. Zauważyła podczas pobytu w domu dla dzieci zwanych wówczas opóźnionymi w rozwoju (a były de facto skrajnie zaniedbane…), że z braku czegokolowiek do manipulowania, bawiły się one okruchami chleba, które spadły na podłogę w czasie posiłku. Zrozumiała, że ludzie jak tlenu potrzebują bodzców, czegoś, czym mogą zająć ręce i intelekt. Przestrzeń dla dziecka w stylu Montessori to przestrzeń nieprzeładowana, ale wypełniona ciekawymi, dostosowanymi do wieku przedmiotami. Powinny być one w zasięgu rąk dziecka, aby nie musiało o nie prosić kogoś o wzroście powyżej 110 cm.
Tak samo w zasięgu rąk dostępne powinny być ubrania, przekąski, woda. W pokoju w stylu Montessori małe dziecko śpi raczej na materacu na podłodze niż na łóżku, bo łatwo mu z niego zejść i nie grozi mu upadek.
Co warto brać pod uwagę, wybierając zabawki do pokoju dziecka?
- Liczbę: W pokoju w stylu Montessori zabawki są, ale nie przytłaczają przestrzeni, nie zagarniają większości podłogi. Więcej warto mieć np. realistycznych figurek zwierząt, które dają wiele możliwości zabaw tzw. bogatych semantycznie, np. w odgrywanie ról.
- Wiek dziecka: Zabawki powinny być dostosowane do etapu rozwoju dziecka. Dla niemowląt wybierz proste zabawki sensoryczne, takie jak grzechotki czy miękkie kostki. Warto mieć kilka przedmiotów w kontrastowych bawach (czarny, biały, czerwony), dopóki zmysł wzroku jest na wczesnym etapie rozwoju, Starsze dzieci mogą korzystać z bardziej zaawansowanych zestawów do konstrukcji, klocków czy puzzli.
- Bezpieczeństwo: Upewnij się, że zabawki są wykonane z bezpiecznych, nietoksycznych materiałów i nie mają małych elementów, które mogłyby stwarzać ryzyko zadławienia dla młodszych dzieci.
- Jakość wykonania: Dobrej jakości zabawki są zazwyczaj wykonane z drewna i innych naturalnych materiałów. Sa też oczywiście zabawki z tworzyw sztucznych, które bronią się jakością lub funkcją. Albo po prostu spełniają jakieś dziecięce marzenie.
- Funkcjonalność i wspieranie kreatywności: w domu warto mieć zabawki typu otwartego czy z angielska ‚open-end’, które można wykorzystać na wiele kreatywnych sposobów. Materiały plastyczne (papiery, kleje, bibuły, plasteliny, masy plastyczne, skrawki materiałów, farby i kredki) są dla dzieci stymulatorami kreatywności i warto zadbać o ich stałą dostawę.
Dobre zabawki dla dzieci w różnym wieku
0-2 lata
W tym wieku dzieci intensywnie rozwijają zmysły i motorykę. Polecane zabawki to:
- Grzechotki i miękkie kostki: Wspierają rozwój sensoryczny.
- Sortery kształtów: Pomagają w rozwijaniu koordynacji ręka-oko.
- Tablice sensoryczne (proste, bez nadmiaru elementów): Zachęcają do eksploracji różnych faktur i kształtów.
3-5 lat
Dzieci w tym wieku zaczynają rozwijać bardziej zaawansowane umiejętności manualne i poznawcze. Oto kilka rekomendacji:
- Układanki i puzzle: Wspierają logiczne myślenie i zdolności rozwiązywania problemów.
- Zestawy konstrukcyjne: Pomagają w rozwijaniu wyobraźni przestrzennej i umiejętności technicznych.
- Zabawki do nawlekania: Wspierają rozwój precyzyjnych ruchów rąk.
6+ lat
Starsze dzieci mogą korzystać z bardziej złożonych zabawek, które wspierają rozwój intelektualny i kreatywność. Będą to na przykład:
- Eksperymenty naukowe: Zestawy do eksperymentów chemicznych czy fizycznych rozwijają zainteresowania naukowe.
- Instrumenty muzyczne: Zachęcają do rozwijania zdolności muzycznych i słuchowych.
- Książki edukacyjne i gry logiczne: Wspierają rozwój intelektualny i umiejętności analityczne.
Organizacja przestrzeni i czasu na zabawę
- Przestrzeń: Stwórz w domu kącik zabaw, który będzie odpowiednio oświetlony i pozbawiony zbędnych rozproszeń i ozdób. Zabawki powinny być łatwo dostępne dla dziecka, najlepiej umieszczone na niskich półkach. Wymieszane, zaniedbane, nieposortowane zabawki ukryte w wielkim pudle raczej nie zachęcają do zabawy.
- Rotacja zabawek: Aby utrzymać zainteresowanie dziecka, warto regularnie zmieniać dostępne zabawki. Można to robić co kilka tygodni, wprowadzając nowe przedmioty i chowając te, którymi dziecko się znudziło.
- Rutyna: Wprowadź stałe pory zabawy, które będą częścią codziennej rutyny. Bądź wtedy cały dla dziecka, nie odbieraj telefonu i nie skroluj dyskretnie Instagrama . Żadna zabawka nigdy nie będzie dla dziecka bardziej atrakcyjna niż Twój udział w zabawie!
Zabawki Montessori – podsumowanie
Zabawki to doskonałe narzędzia wspierające rozwój dziecka w domowym środowisku. Dzięki nim dzieci uczą się samodzielności, rozwijają motorykę czy zdolność koncentracji. I relaksują się! Wybierając odpowiednie zabawki i organizując dzieciom przestrzeń do zabawy, możemy stworzyć im optymalne warunki do nauki i rozwoju w domu. A pomoce Montessori zostawmy tam, gdzie ich miejsce, czyli w placówkach montessoriańskich.
Jeśli jesteś rodzicem, który chciałby sprawdzić, czy przedszkole Montessori jest dla Was odpowiednie, zachęcamy do kontaktu z nami. Chętnie opowiemy więcej o tym, jak działamy i dlaczego.
